İçindekiler
Çocuk psikolojisi ele alınırken üzerinde durulması gereken en önemli konulardan biri çocuğun gelişim aşamalarıdır. Çocuk psikolojisinde çocuğun gelişim aşamalarını bilirsek, neyin normal neyin normal olmayan olduğunu ayırt etmemiz kolaylaşır. Bu yazımda çocuk psikolojisinde önemli olan Jean Piaget’in bilişsel gelişim kuramı ve dönemlerini aktaracağım.
Bilişsel gelişim, doğumdan itibaren başlayan ve çevre etkileşimiyle gelişerek ömür boyu devam eden bir süreçtir. Bilişsel gelişim dediğimizde zihinsel süreçleri kastederiz. Dikkat, algı, bellek, dil gelişimi, okuma, yazma, düşünme, problem çözme becerisi, akıl yürütme, muhakeme edebilme, mantıksal düşünme gibi pek çok süreç bilişsel gelişim ile oluşur.
Bilişsel gelişimi açıklamaya çalışan en önemli kuramcılardan Jean Piaget, bebeğin doğumundan ergenlik dönemine dek bilişsel gelişimi incelemiştir. Piaget’e göre bilişsel gelişim dört ana dönemden oluşur. Gelişim dönemleri sırasıyla; duyusal-motor dönem, işlem öncesi dönem, somut işlemler dönemi ve soyut işlemler dönemidir.
Bu gelişim dönemlerine bakacak olursak;
1. Duyusal-Motor Dönem (0-2 Yaş)
Bu dönemde bebekler duyusal deneyimlerini (görme, duyma, tatma, koklama ve dokunma) fiziksel ve motorsal eylemlerle (tutma, emme gibi) koordine ederek dünyayı anlamaya ve anlamlandırmaya çalışırlar. 4-10 aylık bebekler etrafında olup biteni tanımaya ve anlamaya yönelik davranışlar göstermeye başlarlar.
Bebekler bu dönemde ilgisini kendi vücudundan başka nesnelere yöneltir. Tesadüf sonucu keşfettiği hareketleri merak ve ilgi nedeniyle tekrarlar. Tanıdığı bir nesneyi basit motor hareketleriyle (tutma) yakalar sonra bırakır. Ardından başka bir nesneyi de aynı şekilde tutup bırakarak çevreyi bilişsel işleme süreçlerine dahil eder. Bebek, bu evrenin sonlarına doğru nesnenin sürekliliğini öğrenir ve gördüğü bir nesneyi görmediğinde o nesneyi aramaya yeltenir.
Nesne sürekliliği; nesnelerin görülmediği, duyulmadığı, dokunulmadığı zaman bile var olmaya devam ettiklerini anlayabilme becerisidir. Nesne sürekliliğiyle yapılan araştırmalarda bebeğin ilgisini çeken bir nesne gözden kaybolduğunda, bebeğin o nesneyi arayıp aramaması gözlemlenmektedir. Eğer nesne ortadan kaybolduğunda ilgisi kayboluyor ve nesneyi aramıyorsa nesne sürekliliği kazanılmamış demektir.
2. İşlem Öncesi Dönem (2-6 Yaş)
Bu dönemde çocuklar, bebeklik dönemindeki dünyayı duyular ve sınırlı eylemlerle algılamanın ötesine geçerler. Dünyayı; kelimeler, imgeler ve çizimlerle temsil ederler.
2-4 yaş çocukta sembolik anlamlandırma başlar. Bu durum oyunlara da simgesel oyun oynama olarak yansır. Simgesel oyuna örnek olarak; yemek masasının bir uzay aracına dönüştürmek. Bu dönemdeki diğer oyun türü ise “-mış gibi” oyunudur. “-Mış gibi” oyuna örnek olarak; boş bir bardağı alıp su içiyormuş gibi yapmak.
Bu dönemde cansız nesnelere canlıymış gibi davranma olarak tanımlanan animizm sıkça görülür. Çocuk cansız nesnelerin duyguları ve istekleri olduğunu düşünebilir. Örneğin, çocuk oyun oynarken bebekleriyle veya ayıcıklarıyla konuşabilir. Çocuk oyuncak nesnesini kendi yerine koyabilir veya nesneleri farklı amaçlar için kullanabilir.
Ben-merkezcilik durumu bu döneme aittir. Yani çocuk kendi düşüncesinden, bakış açısından farklı olarak başkasının düşüncesi ya da farklı bir bakış açısı olduğunun farkında değildir.
Dört yaşındaki çocuklar anaokuluna, kreşe veya grup aktivitelerine katılmaya başlarlar. Bu yaştaki çocuklar, simgesel oyunların yerini sosyal olarak öğrenilen ve etkileşime dayalı kurallı oyunlara bırakır. Nesne korunumu ve tersine çevrilebilirlik bu yaşlarda henüz gelişmemiştir.
Yani çocuk bir nesnenin şekli ya da fiziksel görünüşü değiştiğinde bazı niteliklerinin aynı kalacağını kavrayamamaktadır. Örneğin; içlerinde eşit miktarda sıvı bulunan kaplardan biri, daha uzun ve dar bir kaba doldurulduğunda miktarın değiştiğini düşünen çocuk sıvı tekrar eski kabına boşaltıldığında yine eşit miktarda olacağını düşünememektedir.
Geçmişi ve geleceği aynı anda düşünemedikleri gibi kabın genişliğini ve yüksekliğini de aynı anda düşünemezler. Bu evrede çocukların soru sorma merakları artmıştır. “Neden?, Ya şöyle olsaydı? Bu nedir?” gibi soruları sıklıkla sorarlar. Bu özelliklerden dolayı çocukluğun bu dönemi sorma-bilme tutkusu dönemi olarak da adlandırılmaktadır.
3. Somut İşlemler Dönemi (7-11 Yaş)
Bu dönemde çocuk mantıksal akıl yürütmeye dayalı sonuçlar çıkarır. İlkokul döneminde olan çocuk toplama çıkarma gibi bilişsel kavramları yapmaya başlar. Sayı, sıralama, sınıflama kavramlarını da kazanmaya başlar. Bir sınıfa ait nesnelerin başka bir sınıfın alt dizisi olabileceğini anlar. Hız ve zaman, şans ve olasılık kavramlarını öğrenmeye başlar. Nesne korunumu ve tersine çevrilebilirlik artık tamamen kazanılmıştır.
Bu dönemdeki çocuk grup içinde işbirliği yaparak bir görev üzerinde çalışma becerisini kazanır. Ben-merkezcilik durumu ortadan kalkmıştır, çocuk olayı diğer insanların da gözünden görmeye başlar.
Bu dönemde içsel derinlikli düşünme olmadığı için, çocuk soyut kavramları anlayamaz ya da açıklayamaz. Deyimler ve mecazlar soyut içerikler oldukları için bu yaş çocukları bunları anlamakta güçlük çekerler. “Burnu havada” gibi deyimleri kelime anlamlarıyla algılarlar.
4. Soyut İşlemler Dönemi (11 Yaş ve Üzeri)
Bu dönemde zihinsel gelişim somut işlemlerden soyut işlemlere geçer. Çocuk artık soyut terimlerle de düşünme başlar. Tüme varım ya da tümden gelim düşünce tarzında her iki akıl yürütmeyi de kullanılabilir. Ergenlik döneminde geleceğe yönelik ve ideolojik sorunlarla ilgilenmeye başlar. Ahlak, adalet, varoluş gibi kavramlar üzerinde düşünmeye başlar. Geleceği yordayıp olası problemler ve eylemler için plan yapabilir.
Melius Psikoloji Merkezi, çocukların duygusal ve bilişsel gelişimlerine katkı sağlamak amacıyla çeşitli atölye çalışmaları düzenlemektedir. Bu atölyelerde alanında uzman kadromuz danışmanlığında anne-çocuk atölyeleri, ebeveyn atölyeleri, duygularımızı tanıyalım atölyesi, öfkesini kontrol edebilen çocuk atölyesi, kaygısını kontrol edebilen çocuk atölyesi, dikkat atölyesi, öyküler atölyesi, taş boyama atölyesi, kukla yapım atölyesi ve resim atölyesi gibi çeşitli atölyelerle çocukların duygusal ve bilişsel gelişimlerine katkı sağlıyoruz.
Psikolog ve Aile Danışmanı
Sosyal Medya Hesaplarımız
.
